In 2011 heeft de VN-Mensenrechtenraad het jaarlijkse VN-forum voor bedrijven en mensenrechten opgericht “om trends en uitdagingen bij de implementatie van de VN-Richtlijnen voor bedrijven en mensenrechten (UNDP’s) te bespreken”. Het forum wordt geleid door de VN-werkgroep voor bedrijven en mensenrechten (UNWG), die staten aanbeveelt om nationale actieplannen (NAP’s) voor bedrijven en mensenrechten te ontwikkelen, uit te voeren en regelmatig bij te werken. Voor dit doel heeft het forum een leidraad (2016) ontwikkeld waarin een NAP wordt gedefinieerd als een “evoluerende beleidsstrategie die door een staat wordt ontwikkeld om bescherming te bieden tegen negatieve gevolgen op het vlak van mensenrechten door acties van bedrijven, in overeenstemming met de VN-Richtlijnen voor bedrijven en mensenrechten (UNGP’s)“. In de richtlijnen werden vier essentiële criteria voor de uitvoering van effectieve NAP’s vastgesteld:
- De UNGP’s vormen het belangrijkste kader van de NAP’s, die de plichten van de staat moeten weerspiegelen om zich te beschermen tegen nadelige gevolgen op het gebied van de mensenrechten van de acties van bedrijven, en om toegang te bieden tot een effectief rechtsmiddel. Ook moet het bedrijfsleven worden ondersteund bij het respecteren van de mensenrechten door het uitvoeren van due diligence-processen op het gebied van de mensenrechten (HRDD) en door het implementeren van klachtenmechanismen op operationeel niveau.
- De NAP’s moeten contextspecifiek zijn, dat wil zeggen dat staten feitelijke of potentiële bedrijfsgerelateerde mensenrechtenschendingen of nadelige gevolgen die zich binnen hun jurisdictie voordoen of die worden veroorzaakt door bedrijven die in hun jurisdictie in andere landen zijn gevestigd, moeten identificeren.
- De NAP’s moeten inclusief en transparant zijn en daarom moeten alle belanghebbenden actief aan het proces kunnen deelnemen.
- De NAP’s zijn dynamische processen, dus de staten moeten deze herzien en actualiseren om wijzigingen in de context aan te pakken en de eventuele vooruitgang te integreren.
Staten gebruiken de NAP’s niet alleen in het kader van de UNGP’s, aangezien zij NAP’s hebben opgesteld om de mensenrechten in het algemeen te bevorderen en te beschermen, de klimaatverandering te bestrijden of de agenda voor 2030 (SDG’s) te ontwikkelen en uit te voeren. De Europese Unie (EU), de Raad van Europa (RvE) en de OESO ondersteunen de staten actief bij de ontwikkeling, uitvoering en actualisering van de NAP’s voor bedrijven en mensenrechten.Het Danish Institute for Human Rightd (DIHR) en de International Corporate Accountability Roundtable (ICAR) hebben een meer gedetailleerde toolkit over NAP’s (2017) ontwikkeld die het proces als volgt toelicht:
Bron: Het Danish Institute for Human Rights (DIHR) en de International Corporate Accountability Roundtable (ICAR) Toolkit over NAP’s (2017:18).
Een van de stappen van de NAP-levenscyclus is een Nationale Baseline Assessment (NBA).
Wat zijn de doelstellingen en de reikwijdte van een NBA?
Van de staten wordt verwacht dat zij een NBA uitvoeren om de volgende doelstellingen te bereiken:
- Te beoordelen welk niveau van uitvoering van de UNGP’s op wetgevend en beleidsniveau is
- Om de belangrijkste leemten in de uitvoering vast te stellen
- Het in kaart brengen van de belangrijkste negatieve gevolgen voor de mensenrechten die worden veroorzaakt door bedrijven die op haar grondgebied gevestigd zijn, om zo de meest in het oog springende mensenrechten in kaart te brengen.
- Om de belangrijkste acties voor het NAP te identificeren .
- Beoordelen of de acties van eerdere NAP’s zijn uitgevoerd en of ze gunstig zijn geweest voor de rechthebbenden.
- De belanghebbenden ondersteunen om van het NAP een transparant proces te maken en rekenschap af te leggen.
Een NBA omvat de drie pijlers van de UNGP’s, dit is,
- de verantwoordelijkheid van de staat om de mensenrechten te respecteren, te beschermen en te vervullen
- de verantwoordelijkheid van bedrijven om alle toepasselijke wetten na te leven en de mensenrechten te respecteren
- de verantwoordelijkheid van de staat en het bedrijfsleven om te zorgen voor passende en doeltreffende rechtsmiddelen wanneer zij negatieve gevolgen voor de mensenrechten veroorzaken.
De toolkit over de NAP’s (2017) en het conceptuele- en methodologische kader van indicatoren van het Bureau van de Hoge Commissaris voor de mensenrechten (OHCHR), vormen de belangrijkste kaders voor het identificeren en controleren van de wijze waarop staten de UNGP’s ten uitvoer leggen. Daarom probeert een NBA de volgende parameters te beoordelen:
- Structurele indicatoren: Wat hebben de staten gedaan om hun internationale verplichtingen op het gebied van de mensenrechten na te komen?
- Procesindicatoren: Wat hebben de staten gedaan om te voldoen aan het wettelijk kader voor de mensenrechten?
- Resultaatindicatoren: Wat zijn de resultaten van die wetgevings- en beleidsmaatregelen?
Hoe wordt een NBA ontwikkeld?
Het proces van een NBA omvat meestal de volgende stappen:
- Stap 1: Samenstelling van het team
- Stap 2: Informatie voor belanghebbenden
- Stap 3: NBA-scoping en definitie van de methodologie
- Stap 4: Gegevensverzameling
- Stap 5. Gegevensverwerking en -beoordeling
- Stap 6. Uitwerken van een goed leesbaar rapport met aanbevelingen
- Stap 8. Stakeholders- en expert-raadplegingssessies over het rapport en de aanbevelingen
- Stap 9. Opname van de feedback en de verspreiding van de NBA
Wie moet erbij betrokken zijn?
De NBA moet de transparantie van het proces en van de gegevens die tijdens de beoordeling worden gebruikt en verwerkt, garanderen. Daarom moeten relevante belanghebbenden (bedrijven, overheid, maatschappelijke organisaties, bedrijfs- en slachtofferverenigingen en de academische wereld) worden uitgenodigd om deel te nemen aan het proces om het bewustzijn over het proces te vergroten en om feedback te krijgen over kritieke kwesties die tijdens het proces in overweging moeten worden genomen. Als de staat de belanghebbenden voor een eerder NAP al in kaart heeft gebracht, moet er contact met hen worden opgenomen om actief deel te nemen aan de NBA en om de informatie te verstrekken waarover zij eventueel beschikken.
Aangezien de context belangrijk is, moeten alle bedrijven en rechthebbenden worden geïnformeerd over het proces en worden uitgenodigd om deel te nemen. Bovendien moeten gemarginaliseerde groepen, die zelfs buiten de staatsgrenzen zijn gevestigd, worden geïdentificeerd en gecontacteerd om hen in staat te stellen nuttige informatie en feedback over de NBA te geven.
- Wat is specifiek voor de Belgische NBA?
- Hoe kan u contact opnemen met het NBA team?
- Welke relevante informatie is beschikbaar?